Leerlingen leren omgaan met wereldproblemen

Wat kan je als leerkracht doen als je leerling de wereld op zijn schouders laadt?

Vele hoogbegaafde kinderen zijn momenteel volledig van slag door de gebeurtenissen die in het nieuws komen. De continue vluchtelingenstroom, de beelden van de oorlog in Syrië, de martelingen van IS zijn allemaal zaken die deze kinderen enorm op hun schouders laden. Zelfs heel jonge kinderen denken al na over ziekte, de dood, oorlog of natuurrampen. Het probleem is dat zij dit al doen vooraleer ze emotioneel in staat zijn om zo’n zaken volledig te kunnen begrijpen of het in perspectief te plaatsen. Deze angsten waarmee deze kinderen worstelen worden nog groter wanneer de volwassenen in hun omgeving over terrorisme, wapengeweld of ziektes als ebola gaan praten, of zelfs nog maar fluisteren. Daar komt nog bij dat vele van deze kinderen net wél naar het nieuws willen kijken, de krant willen lezen of van jullie willen horen wat er allemaal speelt in de wereld, maar net daardoor nog meer verontrustende gedachten en gevoelens ervaren. Maar ondanks hun intelligentie en hun diepere bewustzijn van de wereld vinden ze het heel moeilijk om met hun angsten en twijfels om te gaan. Tegelijk vinden ze het raar dat hun klasgenoten hier niet mee bezig zijn, maar zich gewoon richten op alledaagse activiteiten en gebeurtenissen. Het hoogbegaafde kind kan dan ook niet terecht bij zijn klasgenootjes om zijn zorgen te delen, want dit gaat het kind het gevoel geven geïsoleerd te zijn. Zij vinden het ook moeilijk om hun bezorgdheid onder woorden te brengen.

Leerkrachten hebben niet steeds de tijd om over deze zaken te spreken of ze zijn hierop onvoldoende voorbereid en weten niet goed wat te zeggen. Volwassenen moeten dan ook opletten dat ze het gevoel van deze kinderen niet gaan minimaliseren of het wereldprobleem niet gaan bagatelliseren. Eerder moeten ze het kind gaan ondersteunen in zijn verlangen om hier meer over te weten, zelfs wanneer het om zaken gaat die zeer confronterend kunnen zijn. Leerkrachten moeten dus op zoek naar geschikte manieren om duiding te kunnen geven aan hun kinderen. Maar bovenal moeten leerkrachten een veilige en betrouwbare omgeving bieden, die actief luistert en open communiceert zodat ze deze hoogbegaafde kinderen steunen in hun emotioneel welbevinden. Dit kan pas wanneer volwassenen eerst zelf gaan nadenken over hun eigen angsten en reacties op deze gebeurtenissen. Zij moeten gaan nadenken over hoe ze zelf reageren en welke copingstrategieën ze zelf gebruiken om hiermee om te gaan. Pas als je hiervan bewust bent, kan je je kinderen helpen om met piekerende gedachten om te gaan.Daarnaast is een goede communicatie tussen volwassenen en kinderen nodig om de perceptie van het kind op de situatie te kunnen wijzigen. Leerkrachten moeten aanspreekbaar zijn. Het gebeurt regelmatig dat een kind, wanneer het overstuur is door een bepaalde situatie, denkt dat leerkrachten niet aanspreekbaar zijn omdat ze het gesprek uit de weg gaan, soms neerbuigend gaan doen of het probleem kapot gaan relativeren. Dit kan een open dialoog afremmen. Aanspreekbaar zijn is een eerste stap in de goede richting.

Hieronder vind je een tiental manieren om de dialoog tussen de volwassene en het kind in moeilijke tijden te verbeteren of om het emotionele welzijn van het kind te bevorderen:

1. Luister geduldig naar deze kinderen en vraag hen waarover ze meer willen leren en met welke problemen of twijfels zij zitten. Bekijk of dit tot een discussie in de klas kan leiden en pas het subtiel in in je leerplan. Zorg ervoor dat deze kinderen daadwerkelijk het gevoel hebben dat er naar hen wordt geluisterd. En als je het niet zeker bent, vraag het hen! Respecteer, accepteer en vooral waardeer leren dat gedreven wordt door nieuwsgierigheid!

2. Veiligheid en betrouwbaarheid staat voorop. Wees beschikbaar als je zegt dat je beschikbaar bent!Blijf afgestemd op de wereld van kinderen. Weet wat er online gebeurt, welke muziek ze beluisteren, wat er op de speelplaats of in de gangen gebeurt, welke films ze bekijken in de bioscoop enz.

3. Stimuleer kinderen om hun gevoelens en zorgen te uiten op verschillende manieren. Help hen om samen te brainstormen en oplossingen te bedenken. Leer ze hoe ze mindmaps over het onderwerp kunnen maken, hoe ze antwoorden uit de groep kunnen samenvatten, hoe ze elkaars keuzes leren appreciëren en hoe ze kunnen samenwerken rond het probleem. Leg de verbinding tussen reële wereldproblemen en de leerstof van de methode.

4. Deel problemen op in kleinere componenten of stappen. Zoek uit wat de kinderen al weten over een probleem of een situatie, hoe zij de informatie verkregen hebben en of het juist is wat ze weten. Bepaal wat ze nog willen weten. Behandel zaken met één aspect tegelijk. Zowel tijdens als na elke les, moet je kinderen helpen reflecteren over wat ze hebben geleerd en welk gevoel hen dat geeft. Wees alert op eventuele emotionele ups en downs  zoals droefheid, ontmoe-diging, opluchting en andere emoties die opwellen.

5. Bekijk hoe sommige wereldproblemen op een productieve manier worden aangepakt; bv. toon op hoeveel goede manieren er hulp wordt geboden aan de vluchtelingen. Leer kinderen hoe ze positief moeten denken.

6. Help kinderen te realiseren dat ze ook beperkingen hebben en leer hen dit te aanvaarden. Leer hen dat van hen niet wordt verwacht dat ze de grote wereldproblemen moeten oplossen. Ze kunnen echter wel de leiding nemen of betrokken worden in klas- of schoolactiviteiten en zo hun verantwoordelijkheid opnemen en hier trots op zijn. Help hen productieve, maar realiseerbare doelstellingen te vormen over wat ze wel en niet kunnen doen aan bepaalde situaties. Bouw zelfvertrouwen en positieve verwachtingen op door kinderen te laten werken op hun eigen individuele begripsniveau en door goede coping- en probleemoplossende vaardigheden aan te leren.

7. Zoek middelen die een stem geven aan degenen die getroffen zijn door een ramp of tegenslag (zoals orkanen, tsunami’s, geweld op straat, enz.). Help kinderen de vele waargebeurde verhalen die zijn verteld te waarderen en te begrijpen en zich te concentreren op de sterktes en de moed van deze mensen. Vorm een communicatienetwerk met kinderen uit andere gemeenschappen om steun en aanmoediging te bieden. Zoek naar boeken die inzichten geeft in hoe mensen doorzetten en moed blijven hebben of hoe ze omgaan met uitdagingen, lijden of verlies.

8. Bespreek het overheidsbeleid en plannen, vrijwilligerswerk, goed burgerschap en sociale projecten. Wijs op manieren waarop mensen kunnen bijdragen aan de samenleving, waarop ze aan een nieuwe start beginnen en hoe ze een verschil kunnen maken voor anderen. Er zijn tal van organisaties waarmee je contact kan opnemen of die nuttige  informatie kunnen leveren die zich bezighouden met de rampbestrijding en hulp aan anderen. Dank aan organisaties zoals Unicef, het Rode Kruis en vele anderen. Zo heeft Artsen zonder Grenzen  educatieve pakketten opgemaakt om te gebruiken in de klas.

9. Wees bijzonder gevoelig voor de kinderen die eerder een traumatische gebeurtenis hebben ervaren, die een geschiedenis van emotionele problemen hebben, die weinig vrienden hebben waarmee ze hun ideeën kunnen delen of die andere tekenen van stress laten zien. Let op symptomen van slapeloosheid, eetstoornissen, stemmingswisselingen, een achteruitgang in resultaten, minder zin in activiteiten, drugsgebruik of gedrag dat duidelijk uit de pas loopt ten opzichte van leeftijdgenoten. Als de angst het dagelijks functioneren van het kind in de weg zit, dan is professionele hulpnodig. De communicatie tussen ouders en leerkrachten wordt dan bijzonder belangrijk.

10. Help via het leerplan de emotionele intelligentie te verhogen bij alle mensen van de school-gemeenschap. Leerkrachten die vorm staan voor goede coping-vaardigheden en positieve berichten uitsturen helpen een gevoel van eigenwaarde van een kind te bevestigen. Behoud je gevoel voor humor, zelfs in moeilijke tijden. Communiceer regelmatig met anderen in het leven van deze kinderen, zoals ouders en buitenschoolse leerkrachten.

Leerkrachten kunnen in moeilijke tijden, als de emoties hoog oplopen, kinderen helpen die vaardigheden te ontwikkelen die nodig zijn om hun gevoelens onder controle te houden, om geconfronteerd te worden met een onaangename of negatieve realiteit en om een  grotere emotionele stabiliteit te verwerven. Om kinderen te helpen een beter begrip van de wereld te krijgen, kunnen volwassenen hen helpen om de omstandigheden die beangstigend, verwarrend, of overweldigend zijn te aanvaarden. Door een veilige en ondersteunende omgeving te bieden en te benadrukken wat goed is in het leven, kan een kalme en luisterbereide volwassene het welbevinden van kinderen verhogen de angst, wanhoop of verwarring die ze voelen te verlichten. Maar om dit te doen, is het belangrijk om de gevoeligheid van kinderen te waarderen en te koesteren. Hoewel leerkrachten kinderen niet kunnen beschermen tegen alle onheil, zijn ze best wel goed gepositioneerd om kinderen te helpen inzicht te geven in het onevenwicht in de wereld, om de impact ervan beter te begrijpen en om doordachte manieren te vinden om een  comfortabel en zinvol evenwicht in hun eigen leven te bereiken.