Mindfulness en hoogbegaafdheid

Hoe kan mindfulness helpen om met problemen door hoogbegaafdheid om te gaan?

Wie veel tijd doorbrengt met de zorg voor hoogbegaafde kinderen is het ermee eens dat deze kinderen op een prachtige maar uitdagende manier totaal verschillend zijn van hun leeftijdsgenoten. Je hoort talloze anekdoten, maar onderzoek is duidelijk: de belevingswereld van het hoogbegaafde individu is kwantitatief en kwalitatief verschillend van diegenen die wij als meer ‘neuro-typisch’ in hun ontwikkeling zouden noemen. Als we nu eens even in de schoenen van een hoogbegaafd kind of tiener gaan staan, is het niet zo moeilijk om de kwetsbaarheid van deze jonge mensen te begrijpen wanneer ze groeien en zich ontwikkelen.

Mindfulness kan een krachtige tool zijn die gebruikt kan worden om verschillende behoeften van hoogbegaafde kinderen aan te speken, op verschillende niveaus en in verschillende fasen van hun ontwikkeling. Straks hierover meer detail, maar eerst en vooral vertel ik je wat mindfulness is en hoe het een hoogbegaafd kind kan helpen te groeien, te leren en zich in de wereld te verplaatsen.

Wat is mindfulness?

Mindfulness is de kunst om in het huidige moment te leven met openheid, nieuwsgierigheid en een bereidheid om te zijn, gewoon met ‘wat is’. Het is leren om zachtjes en niet-oordelend je aandacht te geleiden naar de natuurlijke beleving van je eigen menselijke ervaring zoals die zich voordoet – zintuiglijk, emotioneel en mentaal – dat jou een directere en vaak blijere ervaring van het leven biedt. Het beoefenen van mindfulness biedt een niveau van zelfacceptatie en zelf-mededogen dat de wereld rondom het kind niet kan bieden.

Als ouders en opvoeders kunnen we nog zo ons best doen om de juiste omgeving voor hoogbegaafde kinderen te vinden, maar vaak accepteren we uiteindelijk dat er geen perfecte plek voor hen is om te groeien en te leren. Ons onderwijs is niet ontworpen om aan hun behoeften te voldoen, zowel sociaal, emotioneel als intellectueel. Bovendien is elk hoogbegaafd kind verschillend en hoe intelligenter het kind, hoe moeilijker deze zoekopdracht kan worden. Dus moeten deze kinderen een aantal tools in hun rugzak hebben om hen te helpen net genoeg zelfbewust te worden om hun verschillen te accepteren, te pleiten voor zichzelf, veerkrachtig te zijn wanneer het tegenzit, te durven hulp vragen aan anderen en gezelschap op te zoeken, compassie te hebben voor zichzelf en zichzelf en anderen te accepteren. Mindfulness is een dergelijke tool dat op al deze gebieden kan helpen.

Laten we eens kijken naar enkele van deze uitdagingen waarmee hoogbegaafde kinderen en jongeren soms worden geconfronteerd en waarop mindfulness een antwoord kan bieden:

Stress en angsten
Omdat er van hoogbegaafde kinderen vaak wordt gevraagd om zich aan te passen aan een wereld waarin ze niet aansluiten, kunnen zij al heel vroeg hogere stressniveaus ervaren, vooral in onbekende situaties. Bovendien heeft het hoogbegaafde kind vaak zeer hoge verwachtingen, zowel van zichzelf als van anderen, wat kan leiden tot stress die ze zichzelf opleggen. Sommige hoogbegaafde kinderen hebben ook nog een extra dimensie van wat existentiële stress genoemd kan worden, waarbij ze continu bezorgd zijn over wereldproblemen zoals honger, oorlog, het milieu of de opwarming van de aarde.

In klinische studies is aangetoond dat mindfulness effectief de hersenpatronen die worden geactiveerd tijdens de biologische stress kan omkeren. Mindfulness helpt het kind zich ook bewust te worden van het eerste ogenblik dat het zich onnodige zorgen begint te maken. Mindfulness geeft hoogbegaafde kinderen en tieners een manier om het moment te herkennen dat hun denken wordt gedreven door een ongefundeerde angst en geeft hen woorden om de fysieke ervaring die ze in hun lichaam voelen te gaan beschrijven. Daarnaast is de beoefening van mindfulness zelf geen ‘doel’. Er is geen ‘juiste’ manier om het te doen en er is geen meting van succes, waardoor het hoogbegaafde kind los kan komen van zijn eigen hoge lat om het altijd ‘juist’ of ‘perfect’ te doen of ‘niemand teleur te stellen’.
Overexcitabilities en intensiteit
Onderzoek heeft aangetoond dat we het best leren in een ontspannen en open zijnstoestand. Ironisch genoeg kan het voor hoogbegaafde kinderen vaak moeilijk zijn om een ontspannen, open en ontvankelijke status te vinden. Ze hebben de neiging om prikkels van buitenaf veel intenser te ontvangen en ze hebben moeite om die prikkels te filteren. Het is essentieel dat het hoogbegaafde kind op een of andere manier terug kan keren naar een verbinding tussen lichaam en geest om zijn ervaring in het hier en nu te aarden. Mindfulness biedt zo’n anker. Als kinderen hun aandacht en bewustzijn beginnen te versterken in het moment voelen ze bijna de ruimte rond hun intense ervaringen. Langzaamaan kunnen ze dan beginnen vertrouwen op hun vermogen om een welbepaalde reactie te gaan kiezen wanneer ze geconfronteerd worden met overprikkeling in plaats van er simpelweg op te reageren. Mindfulness stelt hen in staat om bij zichzelf te komen.
Asynchrone ontwikkeling in executieve functies
Veel hoogbegaafde kinderen worstelen met taken waarbij ze een beroep moeten doen op minder goed ontwikkelde executieve functies zoals organisatie, studievaardigheden en aandachtsregulatie. Volgens onderzoek lijkt dit te worden toegeschreven aan een langzamere ontwikkeling van bepaalde gebieden van de cortex in de hersenen van kinderen met een hoog IQ. De hersenschors is dunner en ontwikkelt langzamer, terwijl andere gebieden van hun hersenen net veel efficiënter en effectiever blijken te werken dan die van hun leeftijdsgenoten. En, zoals je al kon denken, blijkt mindfulness deze cortex daadwerkelijk dikker te maken! Het helpt ook het bewustzijn van iemands aandacht te trainen, wat het kind of de jongere uiteindelijk een verhoogd potentieel biedt om zijn aandacht te richten op wat ze willen, in plaats van steeds zaken op automatische piloot uit te voeren. Dit kan ten dele verklaren waarom onderzoekers geloven dat mindfulness helpt bij AD(H)D en andere problemen van aandachtsregulatie.
Sociale ontwikkeling
Het is voor iedereen normaal om een beetje angst te voelen in sociale situaties, voornamelijk als het nieuwe situaties zijn. Maar als een hoogbegaafd kind of een tiener herhaaldelijk de ervaring heeft van verkeerd te worden begrepen, te worden ontkend of zelfs verstoten, kan zijn of haar sociale angst mettertijd gaan toenemen. We hebben allemaal de behoefte aan verbinding, liefde en acceptatie; het zit in onze menselijke DNA. Dus hoe kan mindfulness ook hierin helpen? Ten eerste helpt het hen om hen emotioneel veerkrachtiger te maken. Als ze hun eigen gevoelens, gedachten en gewaarwordingen neutraal beginnen te observeren, gaan ze meer leren over zichzelf. Dit leren geeft hen meer perspectief over toekomstige situaties die ze zullen tegenkomen. Zo kunnen ze de interne waarschuwingssignalen die hen vertellen dat een sociale situatie niet goed voor hen is, te leren herkennen en iemand om hulp te vragen om hierin te veranderen. Als ze zich afgewezen voelen, zijn ze in staat om in te zien dat zij zélf niet ‘onaardig’ zijn, maar dat het die andere persoon is die niet in staat was om te handelen met mededogen. Het kan een hoogbegaafde tiener het zelfbewustzijn geven om zijn authentieke zelf te waarderen in plaats van al zijn energie te steken in grappig, populair of mooi te zijn.

Mindfulness neemt de emotionele of fysieke pijn niet weg, maar het leert ons hoe het te geleiden en te bemerken wanneer we gedachten beginnen uit te spreken zoals ‘Ik ben raar’, ‘Niemand houdt van mij’, of ‘Ik denk dat het komt omdat ik hoogbegaafd ben, ik wou dat ik normaal was’. We vormen zelf deze gedachten, wat normaal is, om onze wereld te begrijpen en enig identiteitsbesef te voelen. Maar soms dienen deze gedachten ons niet langer en mindfulness kan ons helpen dit te zien en ruimte te openen voor zelfcompassie waar er eerst geen was. En het is in mijn persoonlijke ervaring van het werken met hoogbegaafde kinderen net die open, meelevende ruimte waar hoogbegaafde kinderen hun eigenliefde kunnen ontdekken en de mogelijkheid krijgen om hun authentieke zelf openlijk en met vreugde te delen met anderen.

Volgende stappen

Dus waar kan uw kind dit leren? Tracht indien mogelijk een mindfulness-cursus te vinden voor uw hoogbegaafde kind of tiener die een eerste, maar meteen ook beste ervaring en een plek om te oefenen met anderen zal bieden. Omdat het oefenen uitgaat van niet-oordelen en mededogen, zou een ervaren leraar normaal in staat moeten zijn om ervoor te zorgen dat jouw kind zich veilig voelt en welkom heet, ook al is het niet per se een cursus voor hoogbegaafden alleen. De meeste van deze cursussen volgen een structuur, maar toch wordt er een zekere verwachting naar gedrag toe gesteld. Dus als je kind niet klaar is voor dit soort van cursus, kan je misschien zoeken naar mindfulness-coaches die eventueel lessen op maat bieden voor je kind en je gezin. Voor zeer jonge kinderen is een yogales voor kinderen een geweldige plek om te beginnen. Yoga biedt hen een inleiding tot bewustwording van lichaam en geest die ze later in mindfulness-oefeningen zullen terugvinden. Tot slot is het een prachtig cadeau aan je kind en jezelf om mindfulness samen te leren. Wanneer je ouder of leraar bent is het aan te raden om zelf een cursus voor volwassenen te gaan volgen en vervolgens met je kind opnieuw te leren vanuit eigen ervaring wanneer je zelf een regelmatige beoefenaar bent. Omdat de praktijk van nature zeer individueel is, is het dit authentieke leren uit eigen ervaring dat mindfulness echt tot leven brengt.