Baby’s, peuters en kleuters

Ontwikkelingsvoorsprong

De term ‘ontwikkelingsvoorsprong’ komt uit de ontwikkelingspsychologie omdat jonge kinderen – niet alleen hoogbegaafde – steeds in sprongen vooruit gaan. Deze term heeft het voordeel duidelijk te zijn, het gaat immers om een voorsprong in de ontwikkeling van het kind ten opzichte van de gemiddelde ontwikkeling. Deze voorsprong kan op verschillende vlakken optreden, zoals cognitief, taalvaardigheid, sociale vaardigheden, enz. en is meestal een tijdelijke fase die gevolgd wordt door een fase van stagnatie, beheersing van de vaardigheid.

Anders wordt het evenwel wanneer deze voorsprong niet af en toe voorkomt, maar de ontwikkeling van het kind systematisch voorloopt en dit op verschillende gebieden tegelijkertijd zoals in de grafiek aangegeven! Hoeveel ouders van achteraf hoogbegaafd gebleken peuters zijn er niet die vonden dat de Brieven aan Jonge Ouders van de Gezinsbond steeds een maand te laat in de bus vielen?

Studie

Wat ook doet pleiten voor het gebruik van de term ‘hoogbegaafdheid’ bij zeer jonge kinderen is de conclusie van de studie die dr. Hilary Hettinger Steiner en Martha Carr hebben uitgevoerd bij een grote groep baby’s. Zij hebben een experiment uitgevoerd waarbij ze naar twee dingen keken: gewenning en voorkeur voor nieuwe dingen. Ze onderzochten hoe snel baby’s wegkeken van een bepaalde prikkel zoals een prent of een speeltje. Daarna toonden ze de baby twee prikkels, een reeds gekend en een totaal nieuw speeltje en noteerden dan hoelang de baby’s naar elk speeltje of prent keken.

Uit deze studies bleek dat sommige baby’s sneller gewend raakten aan een prikkel dan andere baby’s, wat betekende dat ze er sneller van wegkeken. Op dezelfde manier toonden sommige baby’s een voorkeur voor een nieuw stuk speelgoed boven een gekend stuk. Op achtjarige leeftijd werden deze kinderen getest op IQ: de kinderen die als hoogbegaafd getest werden, waren de baby’s die sneller wegkeken dan de andere en die de nieuwe dingen interessanter vonden. Dit kan dus pleiten voor het bestaan van hoogbegaafdheid bij jonge kinderen.

Sociaal-emotionele voorsprong?

Wat in de kenmerkenlijstjes niet of nauwelijks voorkomt, is een eventuele voorsprong op sociaal en emotioneel vlak. Meestal wordt dit niet opgemerkt op school. Integendeel, hun gedrag wordt net geïnterpreteerd als zijnde leeftijdsadequaat of zelfs achter ten opzichte van leeftijdsgenoten. Toch blijkt dat ook op dit gebied een ontwikkelingsvoorsprong kan vastgesteld worden.

Er bestaan binnen het concept van Theory of Mind (emotionele ontwikkeling) drie stadia volgens leeftijd, gemiddeld:

1. van 0-3 jaar: perceptie en imitatie, emotieherkenning en het doen-alsof-spel
2. van 4-6 jaar: first order belief nl. causaal denken en false belief nl. begrip van misleiding en hieruit volgend het rolvast spelen vanaf 5,5 jaar
3. vanaf 7-8 jaar: second order belief nl. metacognitief denken, voorstelling maken van de gedachten van een ander, begrijpen van complexe humor

Parallel hiermee loopt de sociale ontwikkeling:

1. van 0-3 jaar: bewust worden van anderen, zonder werkelijk samenspel
2. van 4-7 jaar: egocentrisch stadium, nl. samenspelen enkel met wederzijds nut
3. vanaf 6 jaar: vriendschapsontwikkeling binnen een stadium van wederzijdsheid

Bij hoogbegaafde kinderen verloopt deze emotionele en sociale ontwikkeling echter in een hoger tempo. Daardoor kunnen zij al eerder dan gemiddeld een volgend stadium bereikt hebben. Doordat zij op dat moment verder zijn dan leeftijdsgenootjes kan dit regelmatig onbegrip opleveren. Door opeenvolgende teleurstellingen kan het kind zich terugtrekken en verkiezen om alleen te spelen, waardoor de leerkracht in kwestie dit gedrag verkeerdelijk kan interpreteren als zwakke sociale vaardigheden.

Begeleiding

Een aantal zaken die van belang zijn bij het opvoeden van deze jonge hoogbegaafde kinderen:

• ga vooral niet in kindertaal praten, maar in een volwassen vorm weliswaar met een inhoud aangepast aan zijn leeftijd;
• leer ze falen van jongsaf en benadruk hun leerproces, niet het resultaat – cfr. mindset;
• probeer 5 min. voor je van activiteit verwisselt, hen te verwittigen zodat ze hun spel kunnen afmaken;
• regels zijn regels, tracht niet teveel te discussiëren, leg uit waarom, maar jij hebt het laatste woord;
• leer hen omgaan met uitgestelde aandacht, zodat ze niet aan je broek trekken terwijl je met andere kinderen bezig bent;

Herkenning

Wat het grote verschil maakt tussen hoogbegaafde kleuters en kleuters met een tijdelijke ontwikkelingsvoorsprong zijn in feite net dezelfde kenmerken die je terugvindt bij oudere kinderen. De zijnskenmerken van prof. Tessa Kieboom vind je evengoed terug bij hoogbegaafde jonge kinderen: perfectionisme, rechtvaardigheid, hooggevoeligheid en een zeer kritische instelling.

Hieronder vind je bijkomend een aantal kenmerken die steevast terugkomen in kenmerkenlijstjes gerangschikt volgens leeftijd (baby’s, peuters en kleuters). Wees je ervan bewust dat niet aan elk van deze kenmerken moet voldaan zijn, maar dat er wel een indicatie kan gegeven worden voor een vermoeden van hoogbegaafdheid als meerdere van deze kenmerken tegelijkertijd voorkomen.